Historia

Bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia budowy kolei wąskotorowej w okolicy Białej Podlaskiej była konieczność zintensyfikowania eksploatacji terenów nadbużańskich przez wojska niemieckie. Pierwsze odcinki wybudowano w trakcie I wojny światowej. Rozbudowano ją w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

Na zajętych terenach Niemcy prowadzili gospodarkę rabunkową, pomóc miała w tym właśnie wąskotorowa linia kolejowa. Na przełomie 1916 i 1917 roku kolejowe oddziały wojska niemieckiego wybudowały 29 km linii z Białej Podlaskiej przez Rozkosz do Konstantynowa. Niedługo po otwarciu tego odcinka, do użytku oddano odgałęzienie Rozkosz - Rokitno o długości 8 km. Zagadką pozostaje przyczyna, dla której wybudowano kolej o szerokości toru 750, a nie 600 mm jak miało to miejsce w przypadku wszystkich kolei polowych, tzw. feldbahn.

W 1918 roku zarząd nad koleją przejęło Ministerstwo Kolei Żelaznych. Podobny los spotkał inne koleje wąskotorowe wybudowano w czasie wojny. Niestety tylko część zdecydowano się ponownie uruchomić i udostępnić polskiej ludności. Tak właśnie stało się z koleją bialską. Wraz z początkiem lat 20. władze polskie wybudowały i oddały do użytku odcinki: Rokitno - Cieleśnica (11 km) oraz Rokitno - Janów Podlaski (9,5 km). Najbardziej prawdopodobną datą uruchomienia pierwszego jest rok 1921, drugiego 1922, jednak niektóre źródła dla obu odcinków podają rok 1923. W tym okresie linia podlegała Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Warszawie i nosiła oficjalną nazwę Koleje Wąskotorowe Bialskie. W 1928 roku narodził się nigdy niezrealizowany pomysł budowy bezpośredniego połączenia Konstantynowa z Janowem Podlaskim.

W momencie rozpoczęcia okupacji hitlerowskiej zarząd nad koleją objął Szef Transportu Dowództwa Sił Zbrojnych i Dowództwa Wojsk Lądowych, który zarekwirował tabor dla zaspokojenia potrzeb wojska. Później utworzono tymczasową Dyrekcję Kolei. W czasie okupacji używano nazwy Kolej Biała Podlaska - Konstantynów. W historii okupowanej kolei wąskotorowej w Białej Podlaskiej miały miejsce liczne akcje organizacji konspiracyjnych.

W ostatnich dniach lipca 1944 roku wyzwolono m.in. stacje w Białej Podlaskiej, Janowie Podlaskim, Konstantynowie i Mariampolu. Po zakończeniu wojny kolejka ponownie podlegała DOKP w Warszawie. Otrzymała nową nazwę i od tej pory istniała jako Podlaska Kolej Wąskotorowa. Najpierw zarządzał nią Wydział Kolei Wąskotorowych, następnie Dyrekcja Warszawskich Kolei Dojazdowych. Później ponownie powrócono do Wydziału Kolei Wąskotorowych, aby w 1955 roku utworzyć Zarząd Kolei Dojazdowych. Po odzyskaniu niepodległości konieczna była odbudowa zniszczonych linii oraz całej infrastruktury i taboru. Zakres prac koniecznych do wykonania niejednokrotnie przekraczał możliwości załogi. Niska frekwencja, mały przewóz towarów oraz zniszczona infrastruktura to główne powody, dla których prawdopodobnie już w roku 1967 całkowicie zawieszono ruch na kolei podlaskiej, a w 1971 roku fizycznie ją zlikwidowano.

Monografia powstała na podstawie opracowania pt. "Kolej Wąskotorowa w Białej Podlaskiej. Zarys historii." autorstwa Rafała Dmowskiego.