Historia

Powstanie wąskotorowych linii kolejowych w okolicach miejscowości Ostrowite bezpośrednio związane jest z uruchomieniem Cukrowni Ostrowite na przełomie 1900 i 1901 roku. W pierwszych latach eksploatacji zakładu surowiec dostarczany był konnymi furmankami. Nie wiadomo dlaczego nie przystąpiono do budowy wąskotorowej kolei cukrowniczej, która znacznie ułatwiłaby transport buraków do cukrowni. Prowadzone kampanie były bardzo intensywne co powodowało znaczne utrudnienia ponieważ na teren zakładu wjeżdżało nawet ponad 100 furmanek dziennie.

Przełomem nastąpił w 1919 roku, kiedy cukrownia otrzymała zgodę Ministerstwa Kolei Żelaznych na rozpoczęcie prac związanych z budową kolei cukrowniczej na trasie Ostrowite - Wompielsk (dzisiaj Wąpielsk) - Osiek. W 1922 Ministerstwo zezwoliło na zmianę trasy. Według nowego projektu po minięciu Wompielska linia miała prowadzić nie do Osieka, jak planowano wcześniej, ale do Brodnicy.

Cukrownia planowała wybudowanie dwóch linii: do istniejącego placu składowego w Wojnowie, oraz do Brodnicy w celu uzyskania połączenia z koleją normalnotorową. Pierwszą linię zaczęto budować w 1923 roku, a w dwa lata później obsługiwała ona już cukrownię. Do 1926 roku ukończono budowę linii do Brodnicy. Linia do Wojnowa odgałęziała się od szlaku około 2 km za cukrownią.

Zaplecze kolejki zlokalizowano na terenie cukrowni w Ostrowitem. Trójkąt do obracania parowozów zbudowano na wspomnianym rozgałęzieniu szlaku w miejscowości Dobre. W Ostrowitem zbudowano 5-stanowiskową parowozownię. 4 z nich zajmowały lokomotywy, ostatnie osobowe wagony parowe.

Na 12-kilometrowej linii do Wojnowa zlokalizowano trzy ładownie w Ugoszczu, Giżynku i Wojnowie. Około roku 1975 zdecydowano zlikwidować linię do Wojnowa, ponieważ okazała się nierentowna. Po jej likwidacji w 1976 roku okazało się, że w obliczeniach popełniono błąd i linia mogłaby z powodzeniem nadal wozić buraki do cukrowni. Niestety nigdy jej nie odbudowano.

Linia do Brodnicy liczy 30 km. Zanim pociąg dotarł z cukrowni do stacji kolei normalnotorowej musiał pokonać dwa mosty na Drwęcy i Rypienicy. Szlak wytyczono tak aby przebiegał nieopodal folwarków akcjonariuszy cukrowni co miało ułatwić m.in. transport płodów rolnych. Oprócz przewozów towarowych zdarzały się przewozy pasażerskie, głównie na potrzeby akcjonariuszy, przy użyciu specjalnych wagonów parowych. Wzdłuż linii do Brodnicy zlokalizowano 9 placów ładunkowych w Dobrych, Radominiu, Ruszkowie I i II, Wąpielsku, Radzikach Małych, Łapinożu, Szabdzie i Brodnicy. Wkrótce zlikwidowano ładownię Dobre, później w Ruszkowie i Szabdzie.

W 1923 roku dostarczono pierwszy parowóz tendrzak o 3 osiach. Rok później służbę rozpoczął drugi. W 1926 zakupiono kolejną lokomotywę o podobnej konstrukcji. W 1928 dostarczono pierwszą lokomotywę dwuosiową. Wszystkie 4 parowozy wyprodukowano w fabryce A. Koppel. Kolejne dostawy taboru nastąpiły po II Wojnie Światowej. W 1946 zakupiono w Chrzanowie parowóz typu Ryś, w 1956 typu Las. We wrześniu 1957 roku dostarczono pierwszy parowóz Kp4. Drugi odebrano w grudniu. W historii Cukrowni "Ostrowite" pojawiają się tylko dwie lokomotywy spalinowe. Były to lokomotywy Wls150 z Chrzanowa. Pierwsza pracowała już w 1967 roku, druga dopiero od 1986.

Oprócz dwóch wagonów parowych na kolei Cukrowni "Ostrowite" eksploatowano tylko wagony towarowe. W 1926 używano wagonów zbudowanych w fabryce Braci Wiśniewskich w Warszawie. W 1928 zakupiono kilkanaście wagonów wyprodukowanych przez Stocznię Gdańską. W 1942 ze Stoczni przybyła kolejna dostawa 12 wagonów. Już po wojnie zakupiono 20 wagonów w Świdnicy, które używane były do zamknięcia kolejki.

Po zamknięciu linii w 1998 roku zdemontowano wszystkie tory na terenie cukrowni jednak całość linii do Brodnicy została zachowana. Istnieje również trójkąt do obracani parowozów w Dobrych. W parku obok cukrowni jako pomnik ustawiono parowóz Kp4-2, na terenie cukrowni Kp4-1.

Monografia powstała na podstawie broszury pt. "Majówka z kapciem" autorstwa Andrzeja Paszke.