Historia

Powstanie Wieluńskiej Kolei Dojazdowej bezporednio związane było z budową kolei Landsberg - Rosenberg o przewicie toru 750 mm, która możliwa była na mocy "Ustawy o kolejach lokalnych" z 1892 roku. 13 listopada 1896 roku, po kilkunastu miesiącach od wydania odpowiednich zezwoleń, otwarto ruch na linii o długoci wynoszącej blisko 18 km. Po kilku latach, w 1899 roku, zdecydowano o przedłużeniu linii do miejscowoci Zawisna na granicy niemiecko - rosyjskiej.

W wyniku zajęcia przez Niemców w okresie I Wojny Światowej terenów nadgranicznych, linią zainteresowało się niemieckie wojsko oraz władze powiatu wieluńskiego. Zdecydowano o budowie linii do Sieradza na północy oraz do Radomska na wschodzie. W pierwszym przypadku budowę torowiska przerwano w 1916 roku we wsi Niedzieliska, tuż za Wieluniem, gdzie kilka lat wczeniej powstała cukrownia. Budowę linii "wschodniej" zakończono w 30. km, tuż za miejscowocią Lisowice. Dalszej rozbudowy zaniechano ponieważ linią nie były zainteresowane już władze wojskowe.

W wyniku prowadzonej rozbudowy sieć Wieluńskiej Kolei Dojazdowej liczyła prawie 82 km długoci. Po uruchomieniu nowych odcinków, z racji swego centralnego położenia Zawisna "zyskała" parowozownię i wieżę cinień.

Po zakończeniu wojny w 1918 roku na rzece Pronie wytyczono granicę polsko - niemiecką, która przecięła linię Wieluńskiej Kolei Dojazdowej. Po stronie polskiej znajdowała się większa częć torowiska, jednak pozbawiona była taboru wywiezionego przez Niemców.

Tuż po przejęciu linii przez polską administrację przystąpiono do remontu i modernizacji torowiska, budynków stacyjnych oraz zaplecza technicznego kolejki w Wieluniu (parowozownia, wieża cinień). Początkowo ruch prowadzono przy pomocy dwuosiowego parowozu z Cukrowni Wieluń wyremontowanego w Kroniewicach. Również w początkowym okresie eksploatacji zlikwidowano linię "wschodnią", ponieważ wpływy z przewozów nie pokrywały kosztów jej utrzymania.

Ważnym wydarzeniem było uruchomienie w listopadzie 1926 roku normalnotorowej linii Kalety - Wieruszów ze stacją Wieluń leżącą w rzeczywistoci w miejscowoci Dąbrowa, do której doprowadzono 2-kilometrowy odcinek torów od stacji wąskotorowej w Wieluniu. Wąskotorową stację styczną w koleją normalnotorową nazwano Wieluń Wąsk. Przeładunkowy. Od 1960 roku brzmiała ona Wieluń Dąbrowa Wąsk., za stacja wąskotorowa w Wieluniu nosiła nazwę Wieluń Miasto Wąsk.

Wieluńska Kolej Dojazdowa w dalszym ciągu łączyła się z dawną koleją Landsberg - Rosenberg po niemieckiej stronie granicy. W 1928 roku została ona jednak przekuta na tor normalny.

W wyniku wiatowego kryzysu gospodarczego drastycznie spadła iloć przewożonych towarów oraz pasażerów, w wyniku czego władze DOKP w Poznaniu rozważały likwidację nierentownej linii. Zamiarom tym sprzeciwiło się jednak wojsko dzięki czemu linia przetrwała. W celu poprawy wyników finansowych na kolej wieluńską przekazano spalinowe wagony motorowe.

W 1944 roku pociągi osobowe docierały aż do stacji Zawisna Wąsk, czyli do miejscowoci gdzie rozpoczynała się normalnotorowa już linia do Olesna (dawniej Rosenberg).

Po wojnie Wieluńska Kolej Dojazdowa znajdowała się pod zarządem DOKP w Łodzi, później DOKP w Poznaniu. W końcu lat 60. ponownie pojawiła się groźba likwidacji, jednak kolejka kursowała do połowy lat 80. 23 czerwca 1983 roku Ministerstwo Komunikacji podjęło decyzję o likwidacji odcinka Praszka Wąsk. - Praszka Zawisna o długoci 0,6 km. 31 sierpnia 1987 roku z Wielunia do Praszki i z powrotem wyjechał ostatni planowy pociąg osobowy. 23 grudnia 1988 roku zapadała decyzja o likwidacji Wieluńskiej Kolei Dojazdowej na odcinku Wieluń Dąbrowa Wąsk. - Praszka Wąsk., czyli ostatnich 27 km torów.

Do dnia dzisiejszego zachowały się dowody istnienia Wieluńskiej Kolei Dojazdowej. W Wieluniu stoi budynek dawnej stacji Wieluń Wąsk., w Praszce wieża cinień, parowozownia oraz budynek gospodarczy. Na dawnej trasie w Wielunia do Praszki wyraźnie zaznaczone są nasypy, zachowały się także niektóre budowle mostowe. W Praszcze jako pomnik ustawiono parowóz Px48-1770.

Monografia powstała na podstawie artykułu pt. "Wieluńska Kolej Wąskotorowa" autorstwa Bogdana Pokropińskiego, KMiD 6/2001.