Historia

Początki Przeworskiej Kolei Dojazdowej związane są z wybudowaniem przez księcia Lubomirskiego cukrowni w Przeworsku. W celu ułatwienia dostarczania buraków do zakładu postanowiono o budowanie wąskotorowej linii kolejowej. W 1894 roku o zgodę na rozpoczęcie prac wystąpili hrabiowie Scypior z Łopuszki Wielkiej i Skrzyński z Bachórza - właściciele ziemscy. Otwarcie pierwszych 44 km linii do Bachórza Brzozowskiego nastąpiło już w 1900 roku. W tym samym roku oddano do użytku budynki stacyjne oraz zaplecze techniczne w Przeworsku. Cztery lata później, po wybudowaniu długiego na 602 metry tunelu przykrytego 32-metrową warstwą ziemi, do eksploatacji oddano całą, liczącą 46 km linię z Przeworska do Dynowa. Wtedy powstała też parowozownia zwrotna w Dynowie. Linię poprowadzono krętą doliną rzeki Mleczki, którą kolejka pokonuje trzy razy.

Za pierwszego właściciela uważa się Małopolskie Towarzystwo S.A. we Lwowie. Linia została przejęta przez PKP po pierwszej wojnie światowej, jednak "gospodarność" DOKP Lwów przyczyniła się do jej upadku. Od sierpnia 1925 roku linią zarządzali prywatni właściciele. Nikt nie spodziewał się, że na przełomie 1929 i 1930 roku będzie miała miejsce zima, która przyczyni się do strat ocenianych na 4000 dolarów. Spowodowane były one trzykrotnym odśnieżaniem kompletnie zasypanego szlaku. Od marca 1945 linia znajduje się pod przymusowym zarządem państwowym. 6 października 1947 roku przejmuje ją DOKP Kraków, zaś od początku roku 1956 linia należała do DOKP Lublin.

Po śnieżnej zimie 1929/1930 kolejny kataklizm dotknął kolejkę w roku 1987, kiedy niespotykana od wielu lat powódź, zniszczyła 0,5 km toru, a także przesunęła 20 tonowy most znajdujący się w 25 km linii na odległość 50 metrów. Z tego powodu wykoleiła się Lxd2-341, którą złomowano 10 lat później.

Zgodnie z decyzją Ministerstwa Komunikacji w 1991 roku zawieszono kursowanie pociągów pasażerskich. W tym samym roku Przeworską Kolej Dojazdową wpisano do rejestru zabytków województwa przemyskiego. Od tej pory kolejka woziła tylko towary, głównie dla Kamaxu z Kańczugi. Ponieważ ruch był znikomy i nie było potrzeby wyprawiania na szlak więcej niż jednego pociągu na raz, zaprzestano używania semaforów kształtowych. Do roku 1999 łączność prowadzona była za pomocą napowietrznej linii telefonicznej ciągnącej się wzdłuż szlaku.

W końcu lat 90. w okresie letnim PKP uruchamiały weekendowe pociągi turystyczne. Polityka PKP zakładała jednak wyłączenie ze swoich struktur wszystkich wąskich torów. Linię przejął samorząd. W 2002 roku na szlak wyruszył pierwszy pociąg uruchomiony przez Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych z Kalisza, któremu starostwo powiatowe w Przeworsku powierzyło prowadzenie przewozów. Od tego czasu, w okresie wakacyjnym w soboty i niedziele kursuje pociąg turystyczny do Dynowa.

Monografia powstała na podstawie informacji zawartych na następujących stronach: www.waskotorowka.friko.pl autorstwa Tomasza Flaka oraz www.kolej.pl/~milosz/ autorstwa Miłosza Mazurka.